Ahmed el-Farazi el-Hasib el-Mecriti

Etiketler : islam dünyasında bilim çalışmaları matematikçiler

"Ebü'l-Kâsım Mesleme Ahmed el-Farazî el-Mecrîtî (ö. 398/1007) Endülüslü matematikçi ve astronomi âlimidir." Tam adı Ebû’l-Kâsım Mesleme b. Ahmed el-Farazî el-Hasîb el-Mecrîtî el-Kurtubî’dir. Mecrîtî’nin hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Mec-rît'te (Madrid) doğdu. Erken yaşlarda Kur-tuba'ya (Cordoba) yerleşerek matematik âlimi Abdülgâfir b. Muhammed'den ders aldı. Büyük bir ihtimalle Halife 111. Abdur-rahman'ın gözetiminde oluşturulan eski kültürlere âşinâ âlimler topluluğuyla irtibatı vardı ve sarayda astronom olarak görev yapıyordu. Batlamyus'un el-Mecis-tî'si üzerinde çalıştı; Hârizmî'nin Zîc'ini inceleyerek bazı yerlerini değiştirdi. 369 (979) yılında astronomi gözlemlerinde bulundu. Resû'ilü İhvâni'ş-Şofâ'yı Endülüs'te tanıtan odur. Kurtuba'da vefat etti. Yetiştirdiği öğrencilerin önde gelenleri Ebü'l-Kâsım İbnü's-Saffâr, İbnü's-Semh, İbnü'l-Hayyât, Zehrâvî, Ebû Müslim İbn Haldun ve Amr b. Abdurrahman el-Kir-mânîdir. Ölüm tarihinin de h. 397/ m. 1007 yılı olduğu kabul edilmektedir. Matematik (riyaziyat), astronomi (felekiyat),tıp ve felsefe gibi çeşitli ilim dalarında eser vermesine rağmen,daha çok tılsım ve gizli bilimlere olan ilgisiyle meşhur olmuştur .Ancak İbn Hazm kendisini bir “filozof” olarak tanımlamaktadır.

Mecrîtî’nin, bütün doğu memleketlerini dolaştığı ve İhvân-ıSâfâ ile olan dostluğundan bahsedilmektedir. Hatta bu yakınlıktandolayı da İhvân risalelerinin kendisi tarafından Endülüs’egetirildiği iddialarını burada tekrar hatırlatmamız gerekir.Mecrîtî’nin en meşhur eseri, “Gâyetu’l- Hakîm ve Ehakku’n- Netîceteyni bi’t-Takdîm”adlı eseridir. Bu eser, kozmoloji üzerineyazılmış hacimli bir eser olup, çok sayıda Hermetik ve Yeni-Platoncu görüşleri ihtiva etmektedir. Dünyanın bir çok kütüphanesinde yazması bulunan eser, İspanya kralı Kastilya’lıAlfons’un emriyle 1256 tarihinde İspanyolca’ya tercüme ettirilmiştir. Latince tercümesi ise Picatrix adını taşımaktadır. 

H.Ritter (ö.1916) söz konusu eseri, önce Arapça olarak neşretmiş,daha sonra da Plessner (ö.1898) ile beraber Almanca’ya tercümeetmiştir.İbn Haldun, Mecrîtî ve adı geçen eserinin önemini;”O, sihir ve tılsıma dâir yazılan bütün eserleri kısalttı, düzeltti, bu bilgilerinterim ve kanunlarını kendinin Gâyetu’l-Hakîm adlı eserindetopladı. Mecrîtî’den sonra hiç bir bilgin tarafından bu bilgiler hakkında bir eser yazılmadı”şeklinde anlatmaktadır . Mecrîtî’ye nispet edilen şu eserler de önemli Hermetik metinlerdir: Rutbetü’l-Hekîm; er-Ravda fi’s-San’ati’l-İlâhiyyeti’l-Kerîmeti’l-Mahtûme; el-Evzân fî ilmi’l-Mîzân; Kitâbu fî ilmi’l-Ahcâr ve Tedbîruha; Mefâhirâtu’l-Ahcâr; Makâle fi’l-Kimiyâ;Risâle fi’t-Tabaî; Risâle fi’l-Kimya"

"Matematik ve astronomi konusunda Endülüs'ün en seçkin bilginlerinden olan ve Endülüs'ün Öklid'i (Euclides) diye anılan Mecrîtî bu düzeye, Doğu İslâm ülkeleleri-ne yaptığı bir seyahat sırasında eline geçen eserler üzerindeki çalışmaları sonucunda ulaşmış, Endülüs'teki astronomi ve matematik ancak onun çalışmaları sayesinde müstakil birer ilim dalı haline gelmiştir. Mecrîtî Mağrib'in ilmî geleneğinde kendinden sonraki bilginleri ciddi biçimde etkileyen bir otorite olarak kabul edilmiştir; onun bu etkileyici otoritesi Batı için de geçerlidir.
Eserleri. 1. Ebvâb lâ yestağnî men yerûmü camele'l-usturlâb (Risâletü't-usturlâb). Usturlabın teknik olarak yapımı ve kullanımına dair bilgilerin yanı sıra astronomi cetvellerinin de yer aldığı eser, Juan Vernet ve M. A. Çatala tarafından İspanyolca'ya çevrilerek bir değerlendirme yazısıyla birlikte neşredilmiştir.[631]
2. Tct'lîk'alû Batlamyûs fi lastîhi basîti'1-küre. Batlamyus'un halen kayıp olan Planîsphere adlı eserinin Tastîhu basîti'1-küre adlı tercümesine yapılmış bir şerhtir. Eserin Bibliotheque Nation-ale'de kayıtlı bir nüshası yanında [632]Latince ve İbrânîce çevirileri günümüze ulaşmıştı.[633]
3. Zîcü'l-Hârizmî'nm gözden geçirilmiş şekli. Muhammed b. Mûsâ el-Hârizmî'nin hazırladığı astronomi cetvellerinin gözden geçirilerek bazı düzeltmelerin yapıldığı eserde Yezdicerd takvimine göre oluşturulmuş cetveller hicri tarihe çevrilmiştir. Ayrıca bu çalışmada Arîn tül dairesi yerine kısmen Ku-tuba tûl dairesi konulmuş ve hicret sırasında yıldızların konumları yaklaşık olarak tesbit edilmiştir. Arapça aslı kaybolan eserin Bathlı Adelard tarafından yapılan Latince çevirisi Almanca'ya tercüme edilerek yayımlanmıştır (Kopenhagen 1914). 
4. Risale îî şekli'l-mulakkab bi'l-kat-tâc. Astronomi konusundaki eserde Sabit b. Kurre'nin bazı görüşleri geliştirilmiştir.[634]
5. Mu'âmelât, Gelir vergisi, mal bildirimi ve resmî ödemelerle ilgili hesap ve ölçümlere dair olup aritmetik ve geometrinin birlikte kullanıldığı bir muhtevaya sahiptir. 
6. İhtişâ-ru tcfdîli'l-kevâkib min Zîci'l-Bettânî. Bettânî'nin astronomi cetvellerinin gözden geçirilerek bazı düzeltmelerin yapıldığı bir eserdir. Klasik kaynakların haber verdiği son iki kitap günümüze ulaşmamıştır.
Bunların dışında Mecrîtî'ye aidiyeti tartışmalı olan bazı eserler bulunmaktadır.Genelde gizli ilimler, cefr, sihir ve simya konularındaki bu eserlerin ona ait olmadığı söylenebilir. Mecrîtî'nin biyografisini yazan Sâid el-Endelüsî, İbn Ebû Usaybia ve İbnü'l-Kıftî gibi müelliflerin onun bu alanlarla ilgili herhangi bir çalışmasını zikretmemeleri ve bu eserlerin bir kısmının Mecrîtî'nin vefatının ardından kaleme alındığının anlaşılması gibi sebepler bu kanaati doğrular niteliktedir. Ona atfedilen eserlerin başında.400 (1009) yılından sonra yazılan ve simyaya dair olan Rüt-betü'î'hakîm ile kozmoloji, astroloji, büyü, gizli ilim konularını içeren ve 1256"da X. Alfonso'nun emri üzerine Picalrix adıyla Latince'ye çevrilen Ğayelü'1-ha-kîm gelmektedir. Fuat Sezgin, bu iki eserin Ebû Mesleme Muhammed b. İbrahim el-Mecrîtî'ye ait olduğunu kaydeder.[635] Resffilü İhvâni'ş~Şa-fâ'nın sonunda yer alan Risâletü'S-Câ-mfa, Kitâbü'l-Ahcârve Sırrü'î-kimyâ gibi eserler de Mecrîtfye nisbet edilmektedir."

Bibliyografya :Sâid el-Endelüsî, Tabatfâlü'l-ümem (nşr Hayât Bûalvânl, Beyrut 1985, s. 168-169; ibnü'l-Kıftî. İhbârü'l-'ulema', s. 214; İbn Ebû Usaybia. 'Uyünû'l'cnbâ', s. 482-483; Suter. DieMathe-matiker, s. 76-77; Sarton, Introducüon,], 668-669; Sezgin, GAS, IV, 294-298; V, 170, 334-335; VI, 95, 142. 226-227;J.Vernet, "al-Majriti", DSB, IX, 39-40;a.mlf., al-Madjntr1, £75(İng.], V, 1109-1110; a.mlf. - M. A. Catalâ, "Las obras maiematicas de Maslama de Madrid", al-An-dalus, XXX, Madrid 1965, s. 15-45; Ali Abdullah ed-Deffâ". İshâmü culemâii'l-cArab ve't-müs-limîn /î 'ilmi'l-hayeuân, Beyrut 1406/1986, s. 369-383; Toufic Fahd, "Sciences naturclles et magie dans 'Gâyat al-Hakim' du pseudo-May-riti", Ciencias de la Naturaleza en al-Andaiııs, Textos y Estudios(ed. E. G. Sanchez). Granada 1990,1, 11-21; J. Samso. "Maslama al-Majnti and the Alphonsine Book on the Construcüon of tfıe Astcolable", Journal /ör the History of Arabic Science, İV/1, Aleppo 1980, s. 3-8; R. R. Guerrero, "Textos de al-Fârâbi una obra An-dalusi del siglo XI: 'Gayat al-Hakim1 de Abû Maslama al-Mayriü", ai-Qantara, XM/1, Madrid 1991, s. 3-17; M. Fierro, "Batinism in al-Anda-lus. Maslamab.Qâsım el-Qurtubi (d. 353/964], Author of the Rutbat al-Hakim and the Ghâ-yat al-Hakim (Picalrix)", SU, LXXXIV/2( 1996), s. 87-112; E. Wiedemann, "Mecritî", İA, Vll, 440-441; E. Calvo. "al-Majriti", Encyclopaedia of the History of Science, Technology and Me-dicine in /Yon-Wes(em Cultures (ed. H. Selin), Dordrecht 1997, s. 547. Ömer Mahir Alper

KAYNAKÇA:

Dr. İsmail ERDOĞAN http://tr.scribd.com/doc/19551817/5/B-Mecriti-o-1007

E. Wiedemann, “Mecritî”, İ.A.VII, Eskişehir, 1997, 440-441.

İbn Haldun,Mukaddime, III, çev., Z. Kadiri Ugan, İstanbul,1990, 3.

Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l- ‘Ârifîn, Esmâu’l-Müellifînve Âsâru’l-Musannıfîn, I, haz. Kilisli Rifat Bilge- İ. Mahmud Kemal İnal,İst., 1951, 432; Wiedemann, 441

İbn Hazm, Resâilü İbn Hazm el-Endülüsî , I, 155; IV, 37